Sent By M S Bhatia on Monday 3rd March 2025 at 23:26 Regarding Comrade Geeta Mukherjee
ਉਹ CPI ਦੇ ਮੋਢੀਆਂ ਚੋਂ ਵੀ ਸੀ-ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਨਾਲ ਵੀ ਸੀ ਲਗਾਓ
ਲੇਖਕ :ਅਨਿਲ ਰਾਜੀਮਵਾਲੇ* ਅਨੁਵਾਦ:ਐਮ ਐਸ ਭਾਟੀਆ
ਏਨੇ ਦਮਨ ਚੱਕਰਾਂ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜੇਕਰ ਅਜੇ ਵੀ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਮਸ਼ਾਲ ਰੌਸ਼ਨ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦੀ ਨੀਂਹ ਵਿੱਚ ਅਣਗਿਣਤ ਜਾਂਬਾਜ਼ ਯੋਧਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿਰਾਂਗਨਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੰਦੜੀਆਂ ਦਾਅ 'ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਤਹਿਦਿਲੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਆਖ਼ਿਰੀ ਸਾਹਾਂ ਤੀਕ ਕੀਤੀਆਂ। ਨਾ ਕਿਸੇ ਅਹੁਦੇ ਦਾ ਲਾਲਚ, ਨਾ ਕਿਸੇ ਸ਼ੋਰਤਦਾ ਲਾਲਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੈਸੇ ਧੇਲੇ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਲਚ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਹਾਦਰ ਲੋਕ ਤਾਂ ਗੁੰਮਨਾਮ ਹੀ ਰਹੇ ਪਰ ਕੁਝ ਕੁ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਖੋਜੀ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਨਾਲ ਲੱਭ ਲਿਆ। ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇੱਕ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਗੀਤ ਮੁਖਰਜੀ ਵੀ ਸੀ ਸੀ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਨਿਲ ਰਜੀਵਾਲੇ ਨੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਲੇਖਕ, ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਐਮ ਐਸ ਭਾਟੀਆ ਨੇ। ਇਸ ਲਿਖਤ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅਨੁਵਾਦ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਰਹੇਗੀ ਹੀ। -- ਰੈਕਟਰ ਕਥੂਰੀਆ (ਸੰਪਾਦਕ)
ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਇੱਕ ਦਲੇਰ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ੀਲ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਸੱਤ ਵਾਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ । ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਪੱਧਰ ਤੇ ਏਆਈਐਸਐਫ ਅਤੇ ਸੀਪੀਆਈ ਦੇ ਮੋਢੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।
ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਜਨਵਰੀ, 1924 ਨੂੰ ਜੈਸੋਰ (ਹੁਣ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਗੀਤਾ ਰਾਏ ਚੌਧਰੀ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਰਾਏ ਬਹਾਦਰ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਸਕੂਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਜੈਸੋਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਗੀਤਾ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਆਸ਼ੂਤੋਸ਼ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਬੰਗਾਲੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਫਸਟ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਸ਼ੰਕਰ ਰਾਏ ਚੌਧਰੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਸੀਪੀਆਈ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।
ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ-ਐਮ ਐਸ ਭਾਟੀਆ
ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ
ਗੀਤਾ 1939 ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬੰਗਾਲ ਪ੍ਰੋਵਿੰਸ਼ੀਅਲ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨੇਤਾ ਬਣ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅੰਡੇਮਾਨ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਅਤੇ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। 29 ਜੁਲਾਈ, 1945 ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਡਾਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ 'ਇਕਲੌਤੀ ਮਹਿਲਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬੁਲਾਰਾ ਸੀ।
ਛਾਤਰੀ ਸੰਘ ਦੇ ਜਥੇਬੰਧਕ ਵਜੋਂ
ਗੀਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਏਆਈਐਸਐਫ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ 'ਗਰਲ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ' ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ 'ਛਾਤਰੀ ਸੰਘ ਗਰਲ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਸੰਨ 1938 ਵਿੱਚ ਏਆਈਐਸਐਫ ਨੇ ਅੰਡੇਮਾਨ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਲਈ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਵਿਆਪੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਏਆਈਐਸਐਫ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ 'ਗਰਲ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਕਮੇਟੀ' ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ 1 ਅਤੇ 2 ਜਨਵਰੀ, 1940 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਏਆਈਐਸਐਫ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਸੰਮੇਲਨ ਦੌਰਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਏਆਈਐਸਐਫ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਦੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਰੂਪ ਦੇਣਾ ਸੀ।
ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ, ਗੀਤਾ ਰਾਏ ਚੌਧਰੀ (ਮੁਖਰਜੀ) ਬੰਗਾਲ ਪ੍ਰੋਵਿੰਸ਼ੀਅਲ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਆਗੂ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਸੀ।ਪਰ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ, ਇਹ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਿਆ।
ਗਰਲਜ਼ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ, ਬੰਬਈ, ਪਟਨਾ, ਪੰਜਾਬ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ । ਗੀਤਾ 1940 ਵਿੱਚ ਸੀਪੀਆਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲੀ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮਹਿਲਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਾਂਗਰਸ 1940 ਵਿੱਚ ਲਖਨਊ ਵਿੱਚ 'ਬਾਰਾਦਰੀ' ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਸਰੋਜਨੀ ਨਾਇਡੂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਰੇਣੂ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਪੇਨੀ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਦੱਸੇ। ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗੀਤਾ, ਅਲੋਕਾ ਮਜੂਮਦਾਰ, ਨਰਗਿਸ ਬਟਲੀਵਾਲਾ, ਪੇਰੀਨ ਭਰੂਚਾ (ਰੋਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ), ਸ਼ਾਂਤਾ ਗਾਂਧੀ, ਕਨਕ ਦਾਸਗੁਪਤਾ, ਕਲਿਆਣੀ ਮੁਖਰਜੀ, ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਗੀਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੀ। ਕਲਿਆਣੀ ਮੁਖਰਜੀ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਰਮੰਗਲਮ) ਮਸ਼ਹੂਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇਤਾ, ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਭਤੀਜੀ ਸੀ। ਗੀਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਦਾ ਵਿਆਹ 1942 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਨੇ ਮਹਿਲਾ ਸੰਗਠਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।
ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਗਰਲਜ਼ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਨੇ 1941 ਵਿੱਚ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਏਆਈਐਸਐਫ ਦੇ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਦੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ। ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਛਾਤਰੀ ਸੰਘ ਨੇ ਬੇਥੂਨ ਕਾਲਜ ਦੇ ਬਾਹਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
ਛਾਤਰੀ ਸੰਘ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ, ਬਾਰੀਸਾਲ, ਚਟਗਾਓਂ, ਬਾਂਕੁਰਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਖੋਲੀਆਂ। ਗੀਤਾ ਨੇ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਜਾਪਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਬੰਬਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਛਾਤਰੀ ਸੰਘ ਬਹੁਤ ਸਰਗਰਮ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਮਹਿਲਾ ਆਤਮ ਰਕਸ਼ਾ ਸਮਿਤੀ ਦੇ ਗਠਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਸੰਨ 1941-42 ਵਿੱਚ ਪਟਨਾ ਵਿੱਚ ਏਆਈਐਸਐਫ ਦੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵੇਲੇ ਗਰਲਜ਼ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ 50 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਗਈ। ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਜੁਲਾਈ 1946 ਦੀ ਪੋਸਟ ਅਤੇ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫ ਵਰਕਰਾਂ ਦੀ ਹੜਤਾਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ 1947 ਤੋਂ 1951 ਤੱਕ ਬੰਗਾਲ ਪ੍ਰੋਵਿਨਸ਼ੀਅਲ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸਕੱਤਰ ਰਹੀ ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਸੰਨ 1948 ਵਿੱਚ ਬੀਟੀਆਰ ਲਾਈਨ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਸੀਪੀਆਈ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਿਸਨੇ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ । ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਟਰੇਡ ਯੂਨੀਅਨ , ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਮੋਰਚਿਆਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਸੀਪੀਆਈ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਪੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ।
ਉਹ 1967 ਅਤੇ 1972 ਵਿੱਚ ਮਿਦਨਾਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਤਾਮਲੁਕ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੀ ਗਈ । ਉਹ 1978 ਵਿੱਚ ਪੰਸਕੁਰਾ ਤੋਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ। ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ 1978 ਵਿੱਚ ਸੀਪੀਆਈ ਦੀ ਕੌਮੀ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ 1981 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਕੌਮੀ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ । ਉਹ 1998 ਵਿੱਚ ਸੀਪੀਆਈ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸਕੱਤਰੇਤ ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।
ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਅਨ ਵੁਮਨ (ਐਨਐਫਆਈਡਬਲਯੂ) ਦੀਆਂ ਮੋਹਰੀ ਹਸਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। 1954 ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ।ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਮਹਿਲਾ ਆਤਮਾ ਰਕਸ਼ਾ ਸਮਿਤੀ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮ ਆਗੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ।
ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਾਲੇ ਬਿੱਲ ਰਾਹੀਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਸ਼ਕਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਤਰ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦੇਣ ਅਤੇ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸੰਸਦ ਦੀ ਚੋਣ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ 9 ਮਾਰਚ, 2010 ਨੂੰ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਰੁਕ ਗਿਆ ਸੀ।
ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਉਠਾਉਣਾ
ਸੰਨ 1980 ਵਿੱਚ, 1961 ਦੇ ਦਾਜ ਮਨਾਹੀ ਐਕਟ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਸੰਸਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਬਿੱਲ 'ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ। ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ 19 ਦਸੰਬਰ, 1980 ਦੀ ਬਹਿਸ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਿੱਲ ਵਿੱਚ ਦਾਜ ਦੇਣਾ ਜਾਂ ਦਾਜ ਲੈਣਾ ਇੱਕ ਅਪਰਾਧ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 1981 ਨੂੰ 'ਦਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਸਾਲ' ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਈ ਫੰਡ ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
ਉਸਨੇ 15 ਜੁਲਾਈ, 1982 ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਦਾਜ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਪਰਾਧਾਂ ਦੀ ਕੌੜੀ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦਾਜ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੌਤਾਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ।
ਪਾਰਵਤੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਨੇ 1978 ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਜਰਤ ਐਕਟ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਿੱਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ 1980 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਬਿੱਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1980 ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਰਾਹਤ, ਉਮਰ ਸੀਮਾ ਛੋਟ, ਨੌਕਰੀਆਂ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਫੀਸ ਤੋਂ ਛੋਟ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਿੱਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਗਰੰਟੀ ਸਕੀਮਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ 1983 ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅਧੀਨ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਲਈ ਬਿੱਲ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਛਾਂਟੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼
ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਾਲੇ ਬਿੱਲ ਰਾਹੀਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਸ਼ਕਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਤਰ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦੇਣ ਅਤੇ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸੰਸਦ ਦੀ ਚੋਣ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ 9 ਮਾਰਚ, 2010 ਨੂੰ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਰੁਕ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ 1997 ਵਿਚ ਐਨ.ਐਫ.ਆਈ.ਡਬਲਯੂ ਲਈ ਇੱਕ ਪੈਂਫਲਿਟ ਲਿਖਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ 'ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕਜੁੱਟ ਹੋਣਾ'।
ਉਸਨੇ 1983 ਵਿੱਚ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ 'ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਬਲਾਤਕਾਰ' ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਮਹਿਲਾ ਸਮਿਤੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ 1960-70 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਨਾਜ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਸਰਕਾਰ ਆਪ ਕਰੇ ਅਤੇ ਜਮ੍ਹਾਂਖੋਰਾਂ ਅਤੇ ਮੁਨਾਫ਼ਾਖੋਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਜੁਲਾਈ-ਅਗਸਤ 1967 ਵਿੱਚ, ਸਮਿਤੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ। ਰੇਣੂ ਚੱਕਰਵਰਤੀ, ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ 9 ਮਾਰਚ, 1981 ਨੂੰ 'ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮਾਰਚ ਆਫ ਵੂਮੈਨ ਟੂ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ' ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ। ਮਈ 1986 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਹਿਲਾ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਅੱਤਵਾਦ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਥਾਵਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1989 ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ।
7-8 ਮਾਰਚ, 1970 ਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਪਸ਼ਚਿਮ ਬੰਗਾ ਮਹਿਲਾ ਸਮਿਤੀ ਦੀ 13ਵੀਂ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ, ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਸਮਿਤੀ ਦੀ ਏਕਤਾ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰੇਗਾ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, "ਇਸ ਲਈ ਆਓ ਅਸੀਂ ਇੱਕਜੁੱਟ ਹੋਈਏ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ: ਏਕਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਜੋਤੇਦਾਰਾਂ, ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਲੜੀਏ।" ਪਰ ਵੱਖ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਮੂਹ ਨੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ, ਐਨ.ਐਫ.ਆਈ.ਡਬਲਯੂ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਸ਼ਚਿਮ ਬੰਗਾ ਗਣਤੰਤਰਿਕ ਮਹਿਲਾ ਸਮਿਤੀ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਦੂਜਾ ਸਮੂਹ 1970 ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਲੇਮ ਵਿੱਚ ਸੱਤਵੀਂ ਐਨ.ਐਫ.ਆਈ.ਡਬਲਯੂ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਪਸ਼ਚਿਮ ਬੰਗਾ ਗਣਤੰਤਰਿਕ ਮਹਿਲਾ ਸਮਿਤੀ ਦੇ ਪਰਚੇ 'ਘਾਰੇ ਬੈਰੇ' ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਸੰਪਾਦਕ ਸੀ। ਉਹ 1986 ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੇਂਡੂ ਕਿਰਤ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ 1988 ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਰਹੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸੀ।
ਲੇਖਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ
ਉਸਨੇ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਵੇੰ ਕਿ:
ਭਾਰਤ ਉਪਕਥਾ (ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ),
ਛੋਟਾਦਰ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ (ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਟੈਗੋਰ) ਅਤੇ
ਹੀ ਅਤਿਤ ਕਥਾ ਕਾਓ (ਅਤੀਤ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ)।
ਉਸਨੇ ਬਰੂਨੋ ਐਪਿਟਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਕਲਾਸਿਕ ਰਚਨਾ "ਨੇਕਡ ਅਮੰਗ ਵੁਲਵਜ਼" ਦਾ ਬੰਗਾਲੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਹਿਟਲਰ ਦੇ ਬੁਚੇਨਵਾਲਡ ਇਕਾਗਰਤਾ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਘਟਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਸੁਣਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਜ਼ੀ ਨਜ਼ਰੁਲ ਇਸਲਾਮ ਅਤੇ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕੇ.ਆਰ. ਨਾਰਾਇਣਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਹਮਦਰਦ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਕੁਨ ਦੱਸਿਆ।
ਗੀਤਾ ਮੁਖਰਜੀ ਦਾ 4 ਮਾਰਚ, 2000 ਨੂੰ 76 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ੋਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ: "ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਮੁਖਰਜੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸਨ। ਉਹ ਮਹਿਲਾ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਚਮਕਦਾਰ ਉਦਾਹਰਣ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਜੀਵਨ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਬਣਿਆ ਰਹੇਗਾ ।"
